جینسنگ (به انگلیسی: Ginseng) نامی است عمومی برای هر یک از ۱۱ گونه گیاهان همیشه سبز از سرده پاناکس از خانواده آرالیاسیه. ویژگی تمام این گیاهان آن است که حاوی نوعی گلیکوزید استروئیدی به نام جینسنوزاید هستند. جینسینوزاید با نام علمی Saponins Tri pterpenoid و در برخی مواقع نیز با نام panaxoside در ریشه جینسنگ شناخته میشود.
اعتقاد بر این است که جینسنگ برای بهبود سلامت مفید است. این گیاهان کوتاه، با رشد کم و با ریشههای گوشتی دارای یک ریشه رنگی دندانهدار شکل، یک ساقه نسبتاً بلند و برگهای سبز با شکل بیضوی هستند. اعتقاد بر این که هر دو جینسنگ آمریکایی(Panax quinquefolius, L) و جینسنگ آسیایی (P ginseng) انرژی را افزایش میدهند، سطح قند خون و سطح کلسترول را پایین آورده و استرس را کم کرده. آرام بخش هستند و در درمان دیابت مؤثرند و اختلال عملکرد جنسی در مردان را مدیریت میکنند.
ریشههای جینسنگ فقط در فصل پاییز جمعآوری میشوند چرا که فقط در این حالت است که میتوانند حالت گوشتی و ظاهر مناسب و مطبوع خود را حتی پس از خشک شدن نیز حفظ کنند.
جینسنگ در دسته گیاهان همه ساله و دائمی قرار میگیرد. بسیار کند رشد بوده و به سالها وقت برای بلوغ خود نیازمند است. ریشهای بزرگ و گوشتی داشته و طول آن به cm 7-5 میرسد. ضخامت ریشه در حدود cm5/2-1 میباشد و بخش اصلی آن حالتی دوکی شکل و معمولاً ۲ شاخه در انتها را به خود میگیرد. معمولاً ریشه چههای کوچکی نیز از اطراف آن به سمت خارج رشد میکنند. ریشه این گیاهان در بین دوران ۳ تا۱۰ سالگی گیاه قابل برداشت است و در صورت گذشت سالیان بسیار دراز به تدریج فرسوده شده و تغییر شکل میدهد و میتواند منفذدار و چوبی شود.
این گیاه در حدود سال چهارم از زندگی خود شروع به گل دادن میکند و پس از سپری کردن حدوداً ۴ تا ۶ سال از عمر خود، ریشه اش، به بلوغ میرسد جالب این که اهمیت این گیاهان در چین تا به حدی است که صادرات بذر این گیاه ممنوع است و از گیاهان تحت حفاظت در این سرزمین بهشمار میآیند. همچنین در کشور روسیه کندن گونههایی وحشی این گیاهان غیرقانونی ست و در صورت تخلف شرایط خاص خود را دارا میباشد.
در دوران باستان جینسنگ قرمز به جینسنگی اطلاق میشد که پس از عملیات خشک شدن در برابر نور آفتاب به دست میآمد؛ ولی در دوران مدرن جینسنگ قرمز معمولاً طی پروسه بخار دادن که تأثیر مشابهای را بر روی رنگ آن میگذارد حاصل میشود. در هر دو صورت این تغییر رنگ در نتیجه کاراملیزه شدن قندهای موجود در ریشه این گیاه اتفاق میافتد. به نظر میآید که تفاوت چندانی میان ریشه خشک شده در آفتاب یا بخار داده شده جینسنگ (جینسنگ قرمز) با ریشه معمولی جوشانده شده آن (جینسنگ سفید) در خواص، وجود نداشته باشد. تحقیقات انجام شده در دانشگاه توکیو نشان دادهاست که جینسنگ قرمز کرهای میتواند با تحریک سلولهای مغزی از نابودی تدریجی سلولهای مغر جلوگیری کند و قادر به افزایش و توسعه فعالیتهای ذهنی و بهبود و ارتقای عملکرد یادگیری و حافظه شود. هماکنون در بسیاری از کشورها از این ماده برای درمان ناباروری و اختلالات اسپرمسازی در مردان استفاده میشود.
مزایای متعددی برای جینسنگ گزارش شدهاست. با این حال، برای تأیید این، تحقیقات بیشتری لازم است. جینسنگ بهطور سنتی برای کمک به طیف وسیعی از بهبود سلامتی در نظر گرفته شده اما دانشمندان غربی و متخصصان بهداشت، اغلب خواص دارویی جین سنگ را مورد سؤال قرار میدهند و معتقدند تحقیقات بیشتری برای تأیید فواید آن به عنوان یک مکمل غذایی ضروری است. هیچ شواهد قطعی وجود ندارد که اثربخشی واقعی جینسنگ را تأیید کند. محصولات دارای جینسنگ میتوانند با کیفیت و خواص دارویی متفاوتی همراه باشند. بررسی این محصولات قبل از خرید به شدت توصیه میشود. بعضی از محصولات حاوی مقادیر کم یا نامنظم جینسنگ بوده و برخی از آنها حاوی مواد دیگری است.
شواهد مستند نشان میدهد که گیاه جینسنگ دارای آثار متعدد فارماکولوژی از جمله دارای اثر ضد خستگی (تقویتکننده قوای جسمی و فکری) میباشد. مطالعات آزمایشگاهی نشان دادهاند که بسیاری از اثرات ضد خستگی جینسنگ مربوط به اثر محرک جینسنگ روی سیستم اعصاب مرکزی است.
از جینسنگ در طب سنتی برای درمان دیابت، تقویت قوای جسمی و جنسی و نیز به عنوان مکمل غذایی استفاده میشدهاست. در طب نوین نیز مطالعات نشان دادهاند که استفاده از جینسنگ به عنوان مکمل غذایی باعث بهبود کیفیت زندگی شدهاند که میتواند به خاطر خاصیت ضدالتهابی جینسنوزایدها و اثر آنها در مقابله بهتر بدن با استرس باشد. برای درمان سرطان نیز این گیاه بسیار توصیه میشود.
جینسنگ را به عنوان یک عامل پیشگیریکننده و نیز اعادهکننده و کارا به منظور افزایش ظرفیت جسمانی و ذهنی و روانی تأیید کرده و نقش به سزای آن را به منظور کمک در بهبود عوارضی چون ضعف، ناتوانی، از دست دادن تمرکز در طول دوره نقاهت مورد توجه قرار دادهاست تاکنون حدود ۳۰ نوع مختلف آن از ریشه این گیاهان تخلیص شده و مورد بررسی قرار گرفتهاست.
محققان اظهار میکنند که مزایای بهداشتی زیر به جینسنگ مرتبط است:
ممکن است جینسنگ به عنوان یک عارضه جانبی باعث سردرد شود. اگرچه مصرف جینسنگ ایمن در نظر گرفته شدهاست اما همه عوارض جانبی جینسنگ شناخته شده نیستند. در برخی موارد عوارض جانبی زیر برای جینسنگ گزارش شدهاست:
همچنین زنان ممکن است تورم سینهها و خونریزی واژینال را تجربه کنند.